Çevresel Etki Değerlendirmesi ya da kamuoyunun da yakından tanıdığı ismiyle ÇED, bir projenin çevre üzerinde yaratacağı etkilerin masaya yatırılmasıdır. Bu değerlendirmedeki amaç, tasarlanan projenin gerçekleştirilmesi halinde çevreye yapacağı olumsuz etkilerin belirlenmesi ve bu etkilerin asgariye indirilmesi veya önlenmesidir.
ÇED süreci nedir?
ÇED süreci, çevreye önemli etkileri olabilecek faaliyetlerle ilgili projelerin, planlama aşamasından başlayarak inşaat, işletme ve faaliyetin sona erdirilmesinden sonra meydana gelebilecek etkilerin, proje hakkında karar alınmadan önce bilimsel yöntem ve tekniklerle irdelenmesi, olumsuz etkilerinin önlenmesi ve gerekli önlemlerin belirlenmesi, projenin tüm uygulama aşamalarında bu etkilerin ve önlemlerin izlenmesi ve denetlenmesidir.
ÇED süreci neden önemlidir?
ÇED süreci sonucunda ÇED Olumlu veya ÇED Gerekli Değildir Kararları alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez; proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez. (2872 sayılı Çevre Kanununun 10’uncu maddesi 2’nci fıkrası)
Diyelim ki yaşadığınız çevrede bir proje yapılacağından haberdar oldunuz. Projenin çevre ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olabileceğinden kaygılanıyorsunuz ve proje hakkında detaylı bilgi edinip, ÇED sürecine katılarak proje hakkında görüş sunmak istiyorsunuz. Bunun için varsa projenin ÇED Raporunu ya da Proje Tanıtım Dosyasını görmeniz ve projenin hangi aşamada olduğunu öğrenmeniz gerekir. Projeden ÇED Başvuru Dosyasının sunulduğu aşamada haberdar olabileceğiniz gibi, ÇED Olumlu ya da ÇED Gerekli Değildir kararlarının alınmasından sonra da projenin varlığını öğrenmiş olabilirsiniz. Sürecin aşamaları, katılım yollarınızı değiştirebileceği için bir projeyle ilgili ÇED süreci takibine başlarken, ÇED sürecinin hangi aşamada olduğunu tespit etmeniz oldukça önemlidir.
Artvin Cerattepe’de için planlanan maden projesi hakkında verilen ÇED Olumlu Kararının iptali için açılan dava kapsamındaki keşiften bir görüntü. Fotoğraf: Doğu Eroğlu
Peki, bir projenin ÇED süreci hakkında nasıl bilgi sahibi olabilirsiniz?
1. Öncelikle projenin türünü ve kapasitesini öğrenmelisiniz
Edindiğiniz sınırlı bilgileri kullanarak anahtar kelimeleri arama motorlarına girebilir ve en azından proje sahibi ve proje kapasitesine dair bilgi edinebilirsiniz.
2. Projenin ÇED sürecine tabi olup olmadığını, tabi ise hangi ÇED sürecine dahil olduğunu belirlemelisiniz
Araştırdığınız projeyle ilgili güncel ÇED Yönetmeliğinin Ek -1 ve Ek-2 listelerini kontrol ederek, projenin hangi listeye tabi olduğunu belirlemelisiniz. Güncel yönetmeliğe bu adresten ulaşabilirsiniz.
Farklı listelere tabi olan projeler hakkında işletilen süreçler kısaca şöyledir:
- Eğer proje Ek-2 listesine tabi ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığına veya Valililiğe bağlı Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne, proje sahibi tarafından bir “Proje Tanıtım Dosyası” sunulur. Bakanlık veya Valilik tarafından yapılan değerlendirme neticesinde bu dosya hakkında ÇED Gereklidir veya ÇED Gerekli Değildir kararı verilir.
- ÇED Gereklidir Kararı alınması halinde ilgili proje için ÇED süreci işletilir.
- ÇED Gerekli Değildir Kararı alınmasıysa, ilgili projenin ÇED süreci işletilmeksizin gerçekleştirilebileceğine işaret eder.
- Eğer proje Ek-1 listesine dahil ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığına veya Valililiğe bağlı Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne, proje sahibi tarafından bir ÇED Başvuru Dosyası sunulur. Bu dosya hakkında İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu (İDK) incelemesi yapılır ve Halkın Katılımı Toplantısı düzenlenir; bu süreçlerden alınan geribildirimler dahilinde Nihai ÇED raporu hazırlanır ve Bakanlık tarafından yapılan değerlendirme neticesinde ÇED Olumlu veya ÇED Olumsuz kararı verilir.
3. Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü internet sitesinden ÇED Olumlu Kararı verilen projeleri takip edebilirsiniz
Bir projenin hangi aşamada olduğunu tespit edebilmek için Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğünün internet sitelerine bakmalısınız. Ek-2 listesine dahil projelerin başvuruları uygun bulunursa, bu projeler hakkındaki ÇED Gerekli Değildir kararları projenin yapılmasının planlandığı kentteki Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün internet sitesinde duyurulacaktır. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED Gereklidir Kararı alırsa, sürecin devamındaki duyurular Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü internet sitesinden izlenmelidir. ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü internet sitesinde, ÇED Olumlu Kararı verilmiş projelerin listelendiği tablodan, takip ettiğiniz proje hakkında ÇED Olumlu Kararı verilip verilmediğini kontrol edebilirsiniz.
Örnek bir ÇED süreci duyurusu. Ekran görüntüsü: Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü internet sitesi
4. Tabloda projeye ilişkin bilgiye rastlayamazsanız güncel duyuruları kontrol edebilirsiniz
ÇED Olumlu Kararlarının bulunduğu tabloda, hakkında araştırma yaptığınız projeyle ilgili ÇED Olumlu kararı yoksa duyurular bölümüne ve projenin kurulmak istendiği kentteki Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne ait sayfalardan projeyle ilgili ÇED Olumlu Kararı veya ÇED Gerekli Değildir kararı duyurusu bulunup bulunmadığını kontrol edebilirsiniz.
5. Detaylı bilgi için ÇED Olumlu Kararı verilen projeye ait Nihai ÇED Raporunu bulabilirsiniz
ÇED Olumlu Kararlarının bulunduğu listede, hakkında araştırma yaptığınız projeye dair ÇED Olumlu Kararı varsa, ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne ait internet sitelerinde o projeye ait Nihai ÇED Raporunun bulunup bulunmadığını araştırmanız gerekmektedir. Bu sayede projenin detayları hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. Bunun için, yine ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü ile Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne ait sayfalardaki duyurular kısmına bakarak, Nihai ÇED Raporunun idareye sunulup sunulmadığını bulmanız gerekir. Nihai ÇED Raporlarına, ÇED Olumlu Kararına ait karar sayısını arama motorlarında aratarak da erişebilirsiniz.
Bir ÇED Raporunun giriş sayfası buna benzer.
6. Mutlaka bilgi edinme başvurusu yapmalısınız!
ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne ait internet siteslerinde, hakkında araştırma yaptığınız proje hakkında bilgiye erişemezseniz, bu proje hakkında ÇED Başvuru Dosyasının sunulup sunulmadığı, ÇED sürecinin hangi aşamada olduğu, İdarece verilmiş bir karar olup olmadığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğüne; Proje Tanıtım Dosyası sunulup sunulmadığı, ÇED Gereklidir ya da ÇED Gerekli Değildir kararının verilip verilmediği ise Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne bilgi edinme başvurusu yoluyla sorulabilir. Kullanabileceğiniz örnek dilekçeleri aşağıda bulabilirsiniz.
Yaptığınız araştırmada Nihai ÇED Raporuna erişemezseniz, bunun için de bilgi edinme başvurusu yaparak Nihai ÇED Raporunu ve ÇED sürecine ilişkin diğer bilgi ve belgeleri talep edebilirsiniz. İnternet aracılığıyla bir projenin Nihai ÇED Raporuna ulaşmak, o ÇED sürecine ilişkin tüm bilgiye eriştiğiniz anlamına gelmemektedir. Bu nedenle, her koşulda mutlaka projenin ÇED sürecine ilişkin bilgi edinme başvurusunda bulunmanızı öneriyoruz.
Örnek Dilekçe-1’e ulaşmak için tıklayınız: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğüne verilmek üzere hazırlanmış örnek dilekçe
Örnek Dilekçe-2’ye ulaşmak için tıklayınız: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerine verilmek üzere hazırlanmış örnek dilekçe